Cung đường Học tập

 

Nguồn: Circle Ways Training Manual

Cung đường Học tập và Suy ngẫm của

Phương pháp sư phạm dựa trên Vòng tròn:  

Từ Trải nghiệm đến Kiến thức

Một vòng tròn sẽ nằm ở đâu trong quá trình học tập tại trường? Tất cả việc học đều bắt đầu bằng trải nghiệm (1). Việc của những nhà giáo dục như chúng ta là cung cấp một loạt các trải nghiệm thiết thực với học sinh. Dẫn cả lớp vào rừng thì sẽ tạo tác động mạnh mẽ hơn là chỉ cho xem ảnh một khu rừng. Một chuyến tham quan bảo tàng sẽ mang gây ấn tượng sâu sắc hơn so với việc ngồi xem các tác phẩm tương tự trên mạng. 

Sau khi trải nghiệm, chúng ta phải dành thời gian cho việc suy ngẫm, phản tư (2). Đây là cơ hội để người học có thể nhớ lại và cân nhắc những gì đã diễn ra trong trải nghiệm của mình. Trong thời đại internet, thật dễ dàng để chúng ta truy cập vô số thông tin về mọi chủ đề trên đời. Vấn đề là chúng ta thường lướt từ chủ đề này sang chủ đề khác, nguồn này sang nguồn khác, trang này sang trang khác, mà không dành thời gian để suy ngẫm về thông tin đó. Điều đó dẫn đến kết quả là chúng ta có rất nhiều thông tin nhưng lại có rất ít hiểu biết sâu sắc hay trí tuệ. 

Là một giáo viên dạy viết, tôi có thể tạo cơ hội để suy ngẫm bằng cách giao một bài tập làm văn cho học sinh, để trình bày những gì các bạn đã thu được từ một văn bản hoặc trải nghiệm. Đây là cơ hội để mỗi cá nhân suy ngẫm. Thậm chí, chúng ta đơn giản chỉ cần đặt một câu hỏi và tạo một khoảng dừng trước khi trả lời cũng là tạo ra cơ hội để mỗi cá nhân suy ngẫm. Tuy nhiên, khi sự suy ngẫm đó chỉ được chia sẻ bằng văn bản với giáo viên, nhận thức của người học sẽ chỉ vang vọng trong tâm trí của chính họ. Ngay cả trong các cuộc thảo luận trên lớp, chúng ta cũng thường chỉ nghe được suy nghĩ của một số ít, thường là những người ít cân nhắc hơn và giơ tay nhanh nhất. Chúng ta hiếm khi nghe được suy ngẫm của tất cả học sinh trong lớp.

Khi chúng ta cho phép học sinh kể lại (3) trải nghiệm trong không gian lắng nghe trắc ẩn của vòng tròn, chúng ta đang nhân rộng cơ hội suy ngẫm về một chủ đề cụ thể. Chúng ta đang mời gọi những góc nhìn đa chiều (multiple perspectives) để mỗi người nghe có cơ hội so sánh nhận thức của mình với nhận thức của những người khác. Ngay cả một vòng tròn “bỏng ngô” (popcorn circle) ngắn cũng giúp chúng ta suy ngẫm sâu sắc hơn. Ví dụ: sau một chuyến thăm bảo tàng, chúng ta có thể đưa ra một lời gợi mở (prompt): “Hãy chia sẻ một điều mình nhớ từ những gì mình thấy hôm nay ở bảo tàng.” Khi mỗi người nhớ lại, từng người một, những gì họ nhận thấy, cả nhóm có cơ hội đi tham quan cả bảo tàng một lần nữa trong ký ức. 

Giáo viên ít khi đặt những câu hỏi gợi nhớ đơn giản. Tuy nhiên, những câu hỏi này khơi gợi sự suy ngẫm. Vì thế, chúng là nền tảng cho tư duy ở cấp độ cao hơn. Quan trọng hơn nữa, với tư cách là nhà giáo dục, chúng ta phải giúp học sinh trân trọng sự thật của trải nghiệm của chính mình. Học sinh phải học cách tin tưởng vào nhận thức và trực giác của mình. Học sinh phải tin rằng mình có một câu chuyện để kể và câu chuyện đó có giá trị như bất kỳ câu chuyện nào được tìm thấy trong sách hay phim. Năng lực kể lại câu chuyện của mình là một trong những kỹ năng cơ bản trong chương trình giảng dạy môn ngữ văn. Khi các học sinh trong một vòng tròn kể lại kinh nghiệm của mình một cách đầy đủ và tự tin, mọi người đều học được một điều gì đó. Hơn nữa, thông tin được chia sẻ trong các câu chuyện cá nhân là dữ liệu chính, dữ liệu sơ cấp cho bất kỳ nghiên cứu nào. Dữ liệu sơ cấp đến từ việc quan sát trực tiếp, phỏng vấn và tài liệu.

Trong một vòng tròn, gần như toàn bộ những gì chúng ta làm là lắng nghe chủ động. Khi chúng ta bước qua ngưỡng cửa để trở thành một phần của vòng tròn, chúng ta đang cam kết dành sự lắng nghe sâu sắc và bi mẫn hơn cho mọi người, đồng thời bỏ xuống những phán xét. Thông thường trong một vòng tròn, trước khi kết thúc chúng ta sẽ chia sẻ những gì đã nghe hay chứng kiến (4) (witnessing round). Đó có thể chỉ đơn giản là một từ, cụm từ hay hình ảnh mà bạn đã nghe thấy từ chia sẻ của ai đó trong vòng tròn. Ở phần sau, chúng ta sẽ thảo luận về những hình thức chứng kiến (witnessing) sâu hơn, nhưng ngay cả việc chỉ đơn giản nhớ lại một điều gì mà người khác chia sẻ cũng sẽ tăng cường khả năng giải nghĩa của học sinh rồi. Tôi thích gọi chuyện đó là luyện tập cơ bắp giải nghĩa của cả lớp (exercising your paraphrase muscle). Những chia sẻ như thế cho người học và người điều phối biết được những điều gì đọng lại, điều gì vang xa trong câu chuyện đã được kể trong vòng tròn. Việc tạo cơ hội để nhớ lại những gì họ đã được nghe sẽ giúp phát triển khả năng lắng nghe (vì họ biết rằng vòng chứng kiến đang chờ họ) và thực hành một kỹ năng học thuật quý giá: đó là kỹ năng tổng hợp thông tin, tổng hợp nội dung đã học được từ một câu chuyện, bài giảng, sách vở, hay bất kỳ nguồn thông tin nào.

Sau khi kết thúc vòng tròn và quay lại với hình thức thảo luận bình thường của lớp, chúng ta có cơ hội để cùng nhau thu hoạch (5) (harvesting). Một lời gợi mở thường dùng cho hoạt động thu hoạch sẽ như thế này: “Dựa vào những câu chuyện chúng ta vừa nghe, chúng ta có thể nói gì về (chủ đề)”. Ví dụ, chúng ta vừa khám phá những trải nghiệm của mỗi người về “tình yêu”, được kể cho nhau nghe về lúc mình đã trải qua “tình yêu” dành cho một người hay vật nào đó, hay khi cảm nhận được tình yêu ai đó dành cho mình. Như vậy, lời gợi mở cho vòng thu hoạch sẽ là: Dựa vào những câu chuyện chúng ta vừa nghe, chúng ta có thể nói gì về tình yêu? Câu hỏi này sẽ mời gọi mỗi người tự khái quát hóa, tự đúc kết các trải nghiệm cá nhân đã được chia sẻ trong vòng tròn. Trong thuật ngữ học tập, chúng ta có thể coi sự khái quát hóa này như những giả thuyết (hypothesis) hay những luận điểm (thesis statement). Nguồn dữ liệu sơ cấp, tức những câu chuyện được kể, sẽ là những ví dụ minh họa cho luận điểm này. 

Trên nền tảng trải nghiệm sống của học sinh, người giáo viên có thể xây dựng thêm lên bằng cách cung cấp dữ liệu thứ cấp (secondary sources). Ví dụ, sau khi cả lớp chia sẻ về tình yêu, giáo viên có thể đọc một khổ thơ của Truyện Kiều. Đây chính là cách mà nhà cách mạng giáo dục Paolo Freire đã làm để giúp người bản địa ở Brazil học đọc và viết. Đầu tiên, họ kể câu chuyện của mình. Sau đó, Paolo thêm vào các góc nhìn khác từ sách báo. Nhờ đó, họ có thêm động lực để học đọc, để biết thêm những câu chuyện khác bên ngoài vòng tròn của họ.

Khả năng đặc biệt của vòng tròn là nó tạo ra một nền tảng của những thông tin thiết thực. Các trải nghiệm sống kích thích học sinh trở nên tò mò hơn và mở lòng hơn với các thông tin bổ sung từ bên ngoài vào (sách báo, khái niệm, v.v.). Những thông tin này vốn không thiết thực với học sinh ngay tức thời. Các lớp học thông thường đảo ngược quá trình này. Một chương sách được đưa ra đầu tiên, sau đó học sinh được yêu cầu tìm ý nghĩa hoặc mức độ thiết thực của nó đối với đời sống của mình. Học sinh chỉ có thể dựa trên kinh nghiệm của chính mình để tìm ra ý nghĩa của bài học hôm đó. Mặt khác, khi chúng ta tạo ra một vòng tròn trong quá trình học tập, chính những dữ liệu sơ cấp, những kinh nghiệm sống, những câu chuyện được gợi ra trong vòng tròn sẽ cho học sinh nhiều góc nhìn rộng hơn rất nhiều. Điều đó cho phép mỗi bạn có thể suy ngẫm, phản tư toàn diện hơn về kinh nghiệm và quan điểm của bản thân. Cả lớp sẽ được mở rộng hiểu biết về bất kỳ chủ đề nào.

Sự kết hợp của dữ liệu sơ cấp và thứ cấp sẽ giúp học sinh hiểu và diễn giải (6) nội dung của bài học. Sau một vòng tròn, học sinh có thể lấy những trải nghiệm thực tế của chính mình và bạn học để kết hợp với những nghiên cứu và tư duy đến từ bên ngoài lớp học, đến từ các văn bản, sách báo, phim ảnh, v.v. Kết quả của Cung đường Học tập này, nếu mọi chuyện diễn ra suôn sẻ, sẽ là kiến thức (7), hiểu biết, và thậm chí là trí tuệ.